Tıbbi sarf malzeme envanter yönetiminde başlıca dikkat etmemiz gereken faktörlerden birisi mevsimselliktir. Kış aylarında solunum yolu enfeksiyonlarının, karbonmonoksit zehirlenmelerinin artması gibi nedenlerden oksijen maskelerinin mutlaka ve mutlaka stoklarımızda olmasına dikkat ederiz. Bu aralar da koronavirüs salgını nedeniyle ülke geneli kriz yaşadığımız ve mevsimselliği göz önüne alsak da stoklarımızın sıkıntıya gireceği malzeme koruyucu maskeler-iş güvenliği terimi olarak da solunum koruyucu maskeler. Sanayide çok kullanımlık maskeler kullanımda iken, sağlık sektöründe ağırlıklı olarak tek kullanımlık solunum koruyucu maskeler kullanılmaktadır.

Solunum koruyucu cihazlar, kullanıcıyı havadaki partikül ve aerosollerden korumak üzere dizayn edilmiş koruyucu ekipmanlardır. Hastanelerde de solunumla bulaşıcı ajanlardan korunmak üzere kullanılırlar. Son dönemde dünya genelinde korkutucu bir hızla yayılan ölümcül koronavirüs enfeksiyonu nedeniyle de gerek küresel gerekse de ülke çapında tüketimleri ciddi derecede artmış durumda. Ülkemizde genel olarak N95 veya FFP3 maskeler solunumla bulaşan enfeksiyonlardan korumak amacıyla kullanılmaktadır. Amerika Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH), Ebola için N95 maskenin sağlık çalışanları için uygun olduğunu söylerken, FFP3 maskenin daha etkin olduğuyla alakalı da ifadeler var. Peki nedir bu iki ürünün farkı?

N95 olarak dilimize yerleşse de NIOSH'un tek kullanımlık koruyucu maske kategorisi 9 adettir; N95, N99, N100, P95, P99, P100, R95, R99, and R100. N kelimesi burada Not resistant oil kelimesini ifade etmektedir. Yani N95 maskeler yağ nitelikli damlacıklara karşı dirençli/ koruyucu değildir. R, orta derecede dirençli,  P ise yağa karşı dirençli anlamına gelmektedir. Harf simgelerinin yanlarındaki rakamlar ise filtrelenen partikül miktarının yüzdesini ifade eder. Buna göre hastanelerimizde sıklıkla kullanılan N95 maske, 0,3 mikrondan büyük partiküllerin %95'ini filtreleyen ancak yağ bazlı damlacıklara/partiküllere karşı koruyucu olmayan bir maskedir.

FFP'li maskeler ise Avrupa Standartlarına (EN 149) göre üretilen koruyucu ekipmanlardır.  FFP-(F)iltering (F)acepiece kelimelerinin baş harfleri ile- 1,2 veya 3 rakamlarının birlikte sembolize edilmesi ile isimlendirilirler. Bu maskelerde numara filtrenin gücünü simgelemektedir. P1 maske havadaki partiküllerin %80'ini, P2 maske %94'ünü, P3 maske de %99'unu filtreler. Buradaki P partikül filtresini ifade eder. Partikül tutulum kıyaslamasına baktığımızda da N95'e karşılık olarak FFP2 maskenin uygun olduğunu söyleyebiliriz.

Peki bu maskeler yerine cerrahi maskelerin kullanımı uygun olur mu? Elbette hayır. Cerrahi maskeler büyük partiküllerden kullanıcıyı korumak üzere tasarlanmıştır ve solunum yoluyla bulaşan enfeksiyonlara karşı koruyuculukları belirsizdir. Bu maskeler ortam sterilliğinin bozulmaması için bir bariyer görevi görmektedir. Ancak bu türden filtreli maskelerin son derece konforsuz ve sadece hastaya müdahale eden sağlık personelinin takması gerektiğini hatırlatmakta fayda var. Solunum yolu rahatsızlığı geçiren bireylerin hastalıklarını çevreye yaymamaları için cerrahi maske yeterlidir diyor uzmanlar. Dünya Sağlık Örgütü'nün yayınladığı kılavuzda da filtreli maskeleri sadece pozitif vakalarda bakım veren ve aerosol oluşturacak işlemlerde kullanılması gerektiği, diğer işlemlerde cerrahi maskenin yeterli olacağı ifadesi mevcuttur.

Maske tanımlarında da belirttiğim üzere partikül boyutu da oldukça önemli. Ne yazık ki koronavirüs 0,1 mikron olduğu ve koruyucu maskelerin 0,3 mikrondan büyük partikülleri filtrelediğinden bu enfeksiyon etkenine karşı yeterince koruyucu olmadıklarına dair birkaç açıklamaya denk geldim. Ancak virüsun havada kendi başına değil bir toz ve hava karışımı halinde hareket ettiği düşünülerek, boyutunun büyüdüğünü ve maske takma hususunun ihmal edilemeyeceğini düşünüyorum.

Gelelim maskelerin kullanım süresi ve dezenfeksiyon meselesine. Daha önce benzeri bir durumla karşılaşılmadığından bu alanda yapılan çalışma sayısı oldukça kısıtlı. Filtre ömrü göz önüne alındığında bu ürünlerin standartta kullanım süresi 8 saat. Asla sıvı ile dezenfekte edilmemeleri gerekiyor çünkü filtre etkinliği oldukça düşüyor. CDC'nin bu konuya dair güzel bir derlemesi var, ilgilenenler için kaynaklara ekliyorum, çevirisini yapacaktım ancak DAS Derneğinin sabah bu konuyla ilgili harika bir derlemesine denk gelince gerek kalmadı. Derneğin görüşüne göre maskelerin dezenfekte kullanımından ziyade kullanım süresini uzatmaya yönelik önerileri var. Bu öneriler;

1. Personele takıldıktan sonra temas bulaşını azaltmak için açıkça yazılı prosedürler geliştirmelidir.
2. Aerosol üretme prosedürleri sırasında kullanımdan sonra FFP2 respiratör atılmalıdır.
3. Kan, solunum veya burun salgıları veya hastalardan gelen diğer vücut sıvılarıyla kontamine olmuş FFP2 respiratör atılmalıdır.
4. Temas önlemleri gerektiren bulaşıcı bir etken ile enfekte olmuş herhangi bir hastanın bakım alanı ile yakın temas veya odasından çıktıktan sonra FFP2 atılmalıdır.
5. Açıkça hasar görmüş veya nefes alması zor olan herhangi bir FFP2 respiratörü atılmalıdır.
6. Yüzey kirlenmesini azaltmak için bir N95 maskesi üzerinde temizlenebilir bir yüz siperi kullanılmalıdır.
7. Bu kurallara dikkat etmek koşuluyla, kontamine olmamış veya siperlik kullanmak suretiyle korunmuş kullanılmış maskeleri ne kadar süreyle kullanabileceğiniz konusunda üretici firmadan yazılı bilgi isteyin. Herhangi bir üretici rehberi mevcut değilse, yeniden kullanım sayısı 5 ile sınırlandırın. Ancak unutmayın ki; uzatılmış kullanım, ilk 5 maddede geçen respiratörler için söz konusu değildir. Kontamine respiratörlerin steril edilerek tekrar kullanımı mümkün değildir.
8. Uzatılmış kullanım koşullarına uyan respiratörleri belirlenmiş bir depolama alanına asın veya kullanımlar arasında kağıt torba gibi temiz, nefes alabilen bir kapta saklayın. Potansiyel çapraz kontaminasyonu en aza indirmek için, maskeleri birbirlerine değmeyecek şekilde saklayın ve maskeyi kullanan kişiye tanımlayın. Kağıt poşetleri düzenli olarak değiştirin veya tekrar kullanılabilir kapları düzenli olarak dezenfekte edin.
9. Maskenin respiratör kısmına dokunmadan veya ayarlamadan önce (rahatlık veya uyum sağlamak için gerekirse) ellerinizi sabun ve su veya alkol bazlı el dezenfektanı ile temizleyin.
10. Kullanılmış bir N95 solunum cihazı takarken temiz (steril olmayan) eldiven kullanın. N95 maskesi takıldıktan ve maskenin yüzünüzde rahat bir şekilde oturmasını sağladıktan sonra eldivenleri atın.
11. Respiratörleri kullanıcılar arasında paylaşmayın, her bir maskeyi tek kullanıcıya tanımlayın.

Koruyucu maskeler artık sizin için biraz daha anlamlı olmuştur umarım :) COVID'le mücadelede tüm sağlık çalışanlarına başarılar!